Κάποιες σκέψεις γύρω ἀπὸ τὸ Ἀποκριάτικο ἔθιμο τῆς «τράτας» ἤ τῆς «φεργάδας»

Στὴν πλατεία τῆς Φανερωμένης ἦταν ἕτοιμη ἀπὸ τὸ Σάββατο τὸ ἀπόγευμα ἡ «τράτα» ποὺ θὰ ἔβγαζαν τὰ παιδιὰ τὴν ἑπομένη, Κυριακὴ τῆς Ἀποκριᾶς. Πε...

Στὴν πλατεία τῆς Φανερωμένης ἦταν ἕτοιμη ἀπὸ τὸ Σάββατο τὸ ἀπόγευμα ἡ «τράτα» ποὺ θὰ ἔβγαζαν τὰ παιδιὰ τὴν ἑπομένη, Κυριακὴ τῆς Ἀποκριᾶς. Περίμενε μοναχα τὸ πλήρωμά της, ποὺ θὰ τὴ σεργιανοῦσε σ᾿ ὅλη τὴν πολίχνη καὶ στὸ τέλος θὰ τὴ «φουντάριζε» στὴ θάλασσα. Πλήρωμα ποὺ τὸ ἀποτελοῦσαν μικροὶ μαθητές τοῦ Γυμανσίου κυρίως, ἀλλὰ καὶ τῶν τελευταίων τάξεων τοῦ Δημοτικοῦ.
Κοιτώντας την λοιπόν σκέφτηκα νὰ πῶ δυὸ πράγματα ποὺ εἶναι ξεχασμένα, δυστυχῶς, σήμερα. Γιατὶ αὐτὰ τὰ παιδιὰ ποὺ σεργιανοῦν στοὺς δρόμους τοῦτο τὸ τεκμήριο μιᾶς κορυφαίας παράδοσης αὐτοῦ τοῦ τόπου,  ἔχω τὴ γνώμη πὼς δὲ γνωρίζουν τὶ εἶναι. Μονάχα ἀκοῦμε νὰ λένε οἱ γύρω. «Γιὰ νὰ μὴ χαθοῦν τὰ ἔθιμα».
 Ἀλήθεια, ποιὰ ἔθιμα; Τὰ τωρινὰ ποὺ τὰ κάναμε ὅπως θέλουμε ἤ τὰ χθεσινὰ ποὺ στὸ κάτω κάτω τῆς γραφῆς διακρατοῦν ἰκανά ἴχνη γνήσιας παράδοσης καὶ ἐμβιωμένης παραγματικότητας; Γιατὶ ἐνῶ βγάινει ἡ «τρατα» μήτε ἕνα τραγούδι δὲν ἀκούγεται ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ λέγανε οἱ παλιοὶ:

                                «Ἀπὸ τὴν Πόλη 'ρχόμαστε καὶ πᾶμε γιὰ τὴ Ντούνα
                                Κι ἀνήμερα τ’ Ἁη-Γιωργιοῦ μᾶς ἔπιασε φουρτούνα»

ἤ τὸ περίεργο «μάτσαλα-μάτσαλα», ποὺ μέχρι σήμερα δὲν ἔχει ἐτυμολογηθεῖ. Ἀρκοῦνται τὰ παιδιὰ μονάχα στὸ νὰ ποῦν κάποια «τραγούδια» καὶ τίποτε ἄλλο. Φταῖνε αὐτά; Νομίζω ὄχι. Γιατὶ χρειάζονται παιδεία καὶ ἐνημέρωση νὰ μάθουν, τὶ εἶναι αὐτὸ ποὺ κάνουν καὶ γιατὶ γίνεται.
Δὲν θὰ πῶ τίποτε δικό μου. Γιατὶ θὰ καταφύγω σὲ αὐτὰ ποὺ γράψανε κάποιοι λόγιοι ποὺ ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ θέμα. Μὲ πρῶτο τὸν Σκυριανὸ λόγιο Κώστα Φαλτάϊς, ποὺ γρἀφοντας πρὶν ἀπὸ ἕνα περίπου αἰῶνα γιὰ τοῦ Σκοπελίτες καραβομαραγκοὺς ἀναφέρει τὰ ἑξῆς:
«Μὲ τὸ Τριώδι οἱ Σκοπελίτες καραβομαραγκοὶ ἦταν φτασμένοι ὅλοι στὸ νησί των. Ξεκινοῦσαν ἀπό τὴν Μπραΐλα, ἀπό τὸ Γαλάτσι, ἀπό τὴν Πόλη, ἀπὸ τὴν Σύρα, ἀπό τὸ Γαλαξείδι, ἀπό ἄλλα λιμάνια ποὺ ἔχουν ταρσανάδες γιὰ τὴ Σκόπελο… Ἐδούλευαν ὄλο τὸ χρόνο…καὶ ἐφύλαγαν τὶς παραμονὲς τῶν Ἀπόκρεω γιὰ νὰ γυρίσουν στὸ νησί. …Οἱ καραβομαραγκοὶ ἔδιναν στὸν τόπο τὸ κέφι. Ἐντύνοντο ὅλοι μουτζοῦνες καὶ οἱ δρόμοι καὶ τὰ σπίτια καὶ οἱ καφενέδες ἀντηχοῦσαν ἀπό τὰ τραγούδια των καὶ ἀπό τὰ ὄργανα».

Ὁ Φαλταϊτς ξέρει τὶ λέγει καὶ μάλιστα τοῦ εἴμαστε εὐγνώμονες ποὺ μᾶς ἄφησε κληρονομιὰ αὐτὲς τὶς σελίδες-ἄγνωστες, δυστυχῶς, στοὺς περισσότερους. Γιατὶ ἔτσι ἐξηγεῖται τὸ ἔθιμο τῆς «φεργάδας» ἤ τῆς «τράτας», ποὺ φθάνει μέχρι τὶς μέρες μας. Ἔργο τῶν χειρῶν καὶ ἐπίδειξη τῆς τέχνης τῶν καραβομαραγκῶν ἦταν αὐτὴ ἡ παρέλαση. Καὶ δὲν τὸ λέω ἐγώ. Τὸ ἀναφέρει ὁ μακαρίτης πιὰ Νίκος Ἰ. Νικολαΐδης, Σκοπελίτης λόγιος καὶ δὴ εὐεργέτης τοῦ Δήμου τῆς Σκοπέλου. Γράφει, λοιπόν, στὴν πολὺ προσεγμένη καὶ μὲ βιωματικὲς καταθέσεις συνταγμέμνη μελέτη του «Οἰ μεγάλες ἀποκριὲς στὴ Σκόπελο» γιὰ τὴ «φεργάδα» ἤ «τράτα» τὰ ἐξῆς: «Τὸ ἅρμα τῆς φεργάδας ἤ τράτας τοῦ σκοπελίτικου καρναβαλιοῦ.... ἐπήγαζε ἀπὸ τὴν ἐπίδοση τῶν Σκοπελιτῶν στὴ ναυτικὴ καὶ τὴ ναυπηγικὴ τέχνη...». Μάλιστα δίνει καὶ λεπτομερή καταγραφὴ τῶν ὄσων γίνονταν καὶ λέγονταν, τὰ ὁποῖα σήμερα ἔχουν λησμονηθεῖ. «Τὸ πλήρωμα, συνεχίζει ὁ Νικολαΐδης, τὸ ἀποτελοῦσαν τέσσερις ἤ πέντε ἄνδρες, κι ἕνας ἄλλος ἔξω ἀπὸ αὐτὴ παρίστανε τὸν καλαφάτη βαστώντας τὰ ασχετικὰ σύνεργα. Φοροῦσαν παλαιότερα κοντὲς γεράνιες βράκες καὶ μεταγενέστερα τὰ σακκάκια τους ἀνάποδα.....ὁ καπετάνιος στὴν πρύμη ρύθμιζε τὴν πορεία τῆς φεργάδας...ὁ θερμαστὴς ...ὁ λοστρόμος κ.λ.π. Ὁ καπετάνιος κάθε τόσο σφύριζε μὲ τὴν «μπουρού», (κέλυφος μεγάλου ὄστρακου) φυσώντας στὸ ἐσωτερικό της ὁπότε παράγεται ἦχος ἰσχυρὸς....Ἡ φεργάδα παρήλαυνε ἀπὸ τοὺς κεντρικοὺς δρόμους καὶ τὶς πλατεῖες τῆς πόλης....καὶ κατὰ τὸ σούρουπο κατέληγε στὴν πρὸ τῶν καφενείων ἀμμουδιὰ κι ἀπὸ κεῖ τὸ σκάφος καὶ τὸ πλήρωμα τρικλίζοντας ἀπὸ τὸ μεθύσι, βουτοῦσαν στὰ ρηχὰ νερὰ τοῦ λιμανιοῦ».

Αὐτὰ μᾶς ἀναφέρει ἡ παράδοση καὶ καλὸ εἶναι νὰ τὴ σεβόμαστε, γιατὶ τὸ ἔθιμο αὐτὸ τῆς φερδάδας ἤ τῆς τράτας μᾶς θυμίζει τὰ μεγαλεῖα τοῦ νησιοῦ μας «τῆς τὸ πάλαι ναυτικῆς νήσου Σκοπέλου» μὲ τοὺς ἄριστους ναυπηγούς της καὶ τοὺς ἔμπειρους καὶ ἔντιμους - κατὰ τὸν Κ. Λιβανό-καπεταναίους.
Κι ἕνα τελευταῖο: Κάποτε θὰ πρέπει νὰ γραφεῖ μιὰ μελέτη γιὰ τὸ ἔθιμο αὐτὸ καὶ μάλιστα ὅσο γίνεται πιὸ ἀκριβής, γιατὶ θὰ πρέπει νὰ ἀπαντηθοῦν τὰ ἐρωτήματα ὅπως π.χ. πότε ἄρχισε σὲ ἕνα καθαρὰ ἰστιοφόρο, ὅπως ἦταν ἡ φεργάδα ἤ φεργάτα - μιὰ τέτοια πρέπει νὰ ξέρουμε πὼς ναυπήγησαν οἱ Σκοπελίτες γύρω στὰ 1808 - νὰ τοποθετεῖται τὸ  μηχανοστάσιο μὲ τὸ μηχανικὸ ἤ θερμαστὴ νὰ καίει, παλιότερα ἄχερα,  σήμερα, δυστυχῶς, λάστιχα καὶ ἐλάχιστα ροκανίδα...

π. κων. ν. καλλιανός